Sevimli Şuşaya qayıdış - Возвращение в любимую Шушу

SEVİMLİ ŞUŞAYA QAYIDIŞ

42 ildən sonra, bu il iyunun əvvəlində, mən yenə də Şuşa şəhərində doğma yurduma yeni qələbə yolu ilə getməli oldum. Uzun işğaldan sonra bərpa olunan, əcdadlarımın ulu babası şair Qasım bəy Zakir, ulu nənəm şairə Xurşud-Banu Natəvan və Qaraşarlı nəslindən olan qohumların yaşadığı şəhərə gələndə dərin xoşbəxt anlar yaşadım.
Bir qrup turistlə birlikdə Şuşada qısa müddətdə olarkən meydandan Qarabağ xanları tərəfindən əsası qoyulmuş, sonra isə dağıdılandan sonra İbrahim Xəlil xanın qızı Gövhər Ağanın vəsaiti hesabına 19-cu əsrin birinci yarısında bərpa edilmiş “Yuxarı Gövhər Ağa” məscidində olduq.
2020-ci ildə Şuşa işğaldan azad edildikdən sonra ermənilər tərəfindən məscidə ciddi ziyan dəymişdi. Yalnız bərpa işlərindən sonra Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Heydər oğlu Əliyevin tapşırığına əsasən, 2023-cü ildə onun iştirakı ilə məscidin açılışı oldu. 2024-cü ilin iyul ayında həm də bərpa işlərindən sonra “Aşağı Gövhər Ağa” məscidi istifadəyə verildi.
Bir qrup turistlə dağ yamacına qalxaraq çəmənlərin, yay çöl çiçəklərinin ətri ilə dolu şəfalı havanı ciyərlərimizə çəkərək, şəhəri əhatə edən əzəmətli dağların və meşələrin qeyri-adi gözəlliyinə heyranlıqla dumana bürünmüş “Cıdır-Düzü”nə baş çəkdik. Oradan aşağıdakı dərin dərələrdə kiçik çaylar görünürdü.
Bu yerlərdən bir qədər aralıda indi dövlət tərəfindən bərpa olunan “İsa-Bulağı” bulağı var. Vaxtilə Şuşa şəhəri ermənilər tərəfindən ələ keçirilməzdən əvvəl Qarabağa gələn yerli sakinlər və turistlər tərəfindən ora tez-tez ziyarət edilirdi. 2024-cü il iyulun əvvəlində Azərbaycan Prezidenti Şuşada olarkən bulağın açılışı olub.
Cıdır-düzünün yaxınlığında istedadlı şair vəzir Xan Molla Pənah Vaqifə məxsus hələ 1982-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin atası, Böyük dövlət və siyasi xadim Ulu Öndər Heydər Əlirza oğlu Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş yeni bərpa işləri aparıldı.
Şair Qasım bəy Zakirin adını daşıyan küçədə onun qorunub saxlanmış 2 mərtəbəli evi var. Qasım bəy Zakirin poeziyası tənqidi realizmi və müxtəlif janrları ilə seçilir, lirikası Molla Pənah Vaqif ənənələrini davam etdirirdi. Qəzəllər, qoşmalar yazır. Şair satirik əsərləri ilə məşhur idi.
Uzaqdan bir təpədə 1977-1978-ci illərdə həkim işlədiyim bərbad vəziyyətdə olan “Şuşa” sanatoriyasını görəndə ürəyim ağrımağa başladı. Bu an xroniki xəstələrin Turş-su mineral suyu və digər fizioterapevtik prosedurlarla müalicəsinin müsbət nəticələrini xatırladım.
2020-ci ildə “Mirzə Həsən” qəbiristanlığını ziyarət edən əsgərlərin hekayətlərinə görə, şair Qasım bəy Zakirin məzarı ermənilər tərəfindən dağıdılmışdı. 1983-cü ildə heykəltəraş Namiq Dadaşovun qoyduğu tunc büstü aparılmışdı.
Bu cür küfr edən və uşaqlıqdan türk etnosuna nifrət ruhunda tərbiyə olunan bu vandal insanlara heyran qalırsan.
İcra binasının qarşısındakı meydanda olduq. Burada böyük mədəniyyət və incəsənət xadimləri, bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəyovun, şairə Xurşud Banu Natəvanın, müğənni Bül-Bülün ermənilər tərəfindən zədələnmiş büstləri qoyulmuşdu.
Şuşanın işğalı zamanı şairə Xurşud-Bakı Natəvanın tikdirdiyi bulaq qurumuşdu.
Hökumətin gördüyü işlər və şəxsən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin tapşırığı ilə bulaq bərpa olundu və indi hamımız təmiz təbii suyun dadından zövq alırıq.
Hökumət başçısı ötən əsrlərdə Şuşada yaşamış şəxslərin elm və sənətlərinə, onların xeyirxah əməllərinə, böyük mədəniyyət xadimlərinin xatirəsinə daha çox diqqət yetirir.
“Xan sarayı” da dağıdılmışdır. Oradan da əsər əlamət qalmamışdı.
1832-ci ildə anadan olmuş Xanın qızının həyatından bəhs edərkən qeyd etmək lazımdır ki, onda musiqiyə, şeirə, rəsmə sevgini məhz bibisi Gövhər xanım oyatmışdı.
Natəvan şərq dillərini yaxşı bilirdi. Firdovsinin, Nizaminin, Nəvainin, Füzulinin və başqa müəlliflərin əsərlərini oxuyurdu.
1872-ci ildə Şuşada “Məclis-Üns” ədəbi dərnəyini təşkil edib ona rəhbərlik edib.
Burada muğamat sənətini təbliğ edirdilər.
Onun 13 şeirdən ibarət bədii tərtibatlı toplusu bu günə qədər gəlib bizə çatmışdır. Şairənin ilk şeirlər toplusu 1928-ci ildə Salman Mümtaz tərəfindən çap olunub. Təxəllüsü götürən Natəvan 1850-ci illərdə şeir yazmağa başlayır. Bunlar sevgi şeirləri, təbiətin gözəlliyinə həsr olunmuş şeirlər və qəmli şeirlər idi.
Natəvanın poeziyasının əsas motivlərini: həyat eşqi, xoşbəxtlik arzuları, sevimli oğlunu itirmiş ananın kədəri təşkil edir. Natəvan həm də rəssamlıq təhsili almışdı. Onun hakimiyyəti dövründə Şuşada saray, məscid, ticarət evləri, teatr, klublar, real məktəblər tikildi.
Bu gün şəhərin hər yerində yeni evlərin tikintisi, köhnə dağıdılmış binaların, məscidlərin bərpasının sürətlə gedişi ürəkaçandır.
Şəhərin küçələri yenidən qurulur. Şəhər elektrik və su ilə təmin olunub, şəhərin uğurlu fəaliyyəti üçün digər infrastrukturlar da yaradılır.
Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Şuşanı tərk etmiş qaçqınlar artıq öz doğma yurdlarına qayıdırlar.
Şuşa şəhəri 2021-ci ildə Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi elan edilib.
Burada tez-tez görkəmli xarici mədəniyyət xadimlərinin, elm adamlarının, siyasətçilərin, dövlət xadimlərinin iştirakı ilə konfranslar və konqreslər keçirilir.
Çox haqlı olaraq Şuşa, Qafqazın Konservatoriyası adlandırırlar.
Mir-Mövsüm Navab, Seyid Şuşinski, Cabbar Qaryağdıoğlu kimi tanınmış şəxsiyyətlər də burada muğam təhsili alıblar. Böyük bəstəkar, şərqdə ilk muğam operasının müəllifi Üzeyir bəy Hacıbəyov Qarabağda dünyaya gəlmişdir.
Keçən əsrdə burada kitabxana olub, teatr tamaşaları nümayiş etdirilib. Şuşada məşhur “Koroğlu”, “Gilan qızı”, “Hacı Qara” filmləri, Şövkət Ələkbərovanın oxuması haqqında sənədli filmlər, həmçinin müğənnilər Bül-Bül və Xan Şuşinski haqqında filmlər çəkilib.
1989-cu ildən başlayaraq hər il Şuşada “Cıdır-Düzü”ndə “Xar-Bülbül” festivalı keçirilirdi. Festival 1991-ci ilə qədər davam etdi. 30 ildən sonra festival 2021-ci ildən yenidən Şuşada bu tədbir davam etdirilməyə başladı.
Şuşa qalasına baxış keçirib, şəhərdə yaddaqalan fotoşəkillər çəkdirdikdən sonra axşam biz turist qrupu ilə əziz Şuşa şəhərini ziyarət etməklə xoş təəsüratlarla paytaxtımıza - Bakıya qayıtdıq.
Azərbaycan torpaqlarının 30 illik erməni təcavüzündən azad edilməsi uğrunda canlarından keçmiş şəhid qəhrəmanlara rəhmət, döyüşlərdə yaralanan və 44 günlük müharibədə və 2023-cü ilin sentyabr ayında Qarabağda antiterror əməliyyatında iştirak edən və dünyasını dəyişmiş qəhrəmanlara rəhmət diləyirik.
Tarixi və əzəli Azərbaycan torpaqlarımızın xalqımıza qaytaran, Azərbaycan Ordusunun Ali Baş Komandanı, dahi sərkərdə, böyük və uzaqgörən siyasət və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə eşq olsun!

Əlikişibəyov Ayaz Mustafa oğlu
2024-cü il
-------------------------

Возвращение в любимую Шушу

Спустя 42 года ранним июньским утром я вновь еду уже по новой дороге победы на родную мне землю в г. Шушу. Счастливые минуты переполняют человека по прибытии в восстанавливаемый после долгой оккупации город, где жили мои предки: прадед поэт Касумбек Закир, пробабушка поэтесса Хуршуд бану Натаван и родственники из рода Карашарлы.
За время недолгого пребывания в Шуше вместе с группой туристов, мы осмотрели с площади мечеть «Юхары Говхар Ага», заложенный ханами Карабаха, а затем, после разрушения, отреставрированный на средства Говхар Аги, дочерью Ибрагим Халил хана в первой половине XIX века.
В 2020 году после освобождения г.Шуши от оккупации, мечеть была серьезно повреждена армянами. И только после восстановительных работ по указанию главы Правительства Президента Азербайджанской Республики Ильхама Гейдар оглы Алиева в 2023 году состоялось открытие мечети с его участием. В июле 2024 года после реставрационных работ мечеть «Ашагы Говхар Ага» была открыта для посетителей.
Поднявшись по горному склону с группой туристов, мы побывали на поляне «Джыдыр дюзю», вдыхая целебный воздух, наполненный ароматом лугов, летних полевых цветов и восторгаясь необычной красотой окружавших город величественных гор и лесов, находившихся в туманной дымке. Внизу в глубоких ущельях видны были небольшие реки.
Недалеко от этих мест находится восстанавливаемый ныне государством родник «Иса булагы», некогда в прошлом часто посещаемый местными жителями и туристами, прибывающими в Карабах до захвата армянами города Шуши. Вернувшись из поездки в г. Шушу и находясь в Баку в начале июля 2024 года состоялось открытие родника Президентом Азербайджана.
Недалеко от «Джыдыр дюзю» находится вновь отреставрированный мавзолей, принадлежавший талантливому поэту визирю Хан Молла Панаху Вагифу, заложенный еще в 1982 году отцом Президента Азербайджанской Республики Великим государственным и политическим деятелем Гейдаром Алирза оглы Алиевым.
На улице, названной в честь поэта Касумбека Закира находится его относительно сохранившийся 2-х этажный дом. Поэзия Касумбека Закира отличалась критическим реализмом и разнообразием жанров и его лирика продолжает традиции Молла Панаха Вагифа. Он писал газели, гошма. Поэт славился своими сатиристическими произведениями.
Защемило мое сердце, при виде вдалеке на возвышенности, полуразрушенный санаторий «Шуша», где я работал врачом с 1977 года по 1978 год.
Вспомнились хорошие результаты лечения хронических больных минеральной водой Турш-су и другими физиотерапевтическими процедурами.
По рассказам военных, побывавших в 2020 году на кладбище Мирза Хасана, могила поэта Касуббека Закира была разрушена варварами армянской национальности. Бронзовый бюст, установленный скульптором Намиком Дадашевым в 1983 году снесён.
Поражаешься этим людям вандалам, сделавшим такой кощунственный поступок и которые с детства воспитываются в духе ненависти к тюркскому этносу.
Также мы посетили площадь перед зданием Исполнительной Власти, где установлены поврежденные армянами бюсты великих деятелей культуры и искусства - композитора Узеир бека Гаджибекова, поэтессы Хуршудбану Натаван, певца Бюль-Бюля.
Во время оккупации г. Шуши, родник, построенный поэтессой Хуршудбану Натаван высох.
Благодаря действиям правительства и лично по указанию Президента Азербайджанской Республики Ильхама Гейдар оглы Алиева родник был восстановлен и ныне все мы наслаждаемся вкусом чистой природной воды.
Глава Правительства уделяет большее внимание памяти великих деятелей культуры, науки п искусства, живших в Шуше в прошлых веках и их благотворительным делам.
Разрушен и ханский дворец Хуршудбану Натаван.
Описывая жизнь ханской дочери, родившейся в 1832 году надо указать, что ее вырастила и воспитала тетя Говхар ханум. Она и пробудила в Натаван любовь к музыке, поэзии и рисованию.
Натаван знала восточные языки, прочла классические произведения Фирдоуси, Низами, Навои, Физули и других авторов. В 1872 году организовала в Шуше и возглавляла литературный кружок «Меджлис Унс». Здесь обучались искусству мугамата.
Сохранился ее художественно оформленный альбом с 13 стихами. Первый сборник стихов поэтессы издан Салманом Мумтазом в 1928 году. Взяв псевдоним с 1850 годов Натаван начала заниматься поэзией. Это были любовные стихи, стихи посвященные красоте природы и грустные стихи.
Основные мотивы поэзии Натаван - любовь к жизни, мечты о счастье, горе матери потерявшей любимого сына. Натаван также занималась живописью. При ней в Шуше были построены дворец, мечеть, торговые дома, театр, клубы, реальные действующие училища.
Сегодня повсюду в городе радуют темпы строительства новых домов и реставрации старых разрушенных построек и мечетей.
Обустраиваются городские улицы. Налажены снабжение города электричеством и водой, а также действуют другие инфраструктуры для успешной жизнедеятельности города. Недавно в новые дома были переселены беженцы, покинувшие Шушу в начале 90-х годов прошлого столетия.
Город Шуша назван в 2021 году культурным центром Азербайджана.
Здесь часто проводятся конференции и съезды с участием видных зарубежных деятелей культуры, науки, политиков, государственных деятелей.
Шуша названа консерваторией Кавказа.
Здесь занимались изучением мугама также известные личности как Мир-Мовсум Наваб, Сеид Шушинский, Джаббар Гарйагдыоглу. В Карабахе родился великий композитор автор первой мугамной оперы на востоке Узеир бек Гаджибеков.
В прошлом веке здесь действовала библиотека, проводились театральные представления. В Шуше снимались известные фильмы Короглу, Гилан Гызы, Гаджи Гара, документальные фильмы, а также фильмы про певцов Бюль-Бюля и Хана Шушинского поёт и озвучивает Шовкет Алекперова.
Начиная с 1989 года фестиваль «Хары Бюльбюль» ежегодно проводился в Шуше на «Джыдыр дюзю». Фестиваль продлился до 1991 года. Через 30 лет в 2021 году в Шуше вновь прошел фестиваль и с того времени он проводится ежегодно.
Осмотрев крепость Шуши, сделав памятные снимки в городе, к вечеру мы с туристической группой вернулись в г. Баку, унося с собой незабываемые впечатления посещения дорогого нам города Шуши.
Слава героям шехидам отдавшим жизни за освобождение Азербайджанских земель от 30-летней оккупации армянской агрессии. Слава героям, раненным в боях и героям участникам 44-дневной войны и антитеррористической операции в сентябре 2023 года в Карабахе.
Слава Главнокомандующему армией Азербайджана блестящему полководцу, видному политику и государственному деятелю Президенту Азербайджанской Республики Алиеву Ильхаму Гейдар оглы, вернувшему родные нашему народу исторические земли Азербайджана.

Аликишибеков Аяз Мустафа оглы
2024 год