PİRŞAĞININ TARİXİ VƏ BU GÜNÜ -

Əlikişibəyov Ayaz Mustafa oğlu

Pirşağı kəndi dənizkənarı iqlim kurortu olmaqla, Bakı şəhərinin ətrafında Xəzər dənizinin sahilində yerləşir.
Tarixən bu ərazi XIX əsrin ortalarında Pirşağık kəndi kimi xatırlansa da, burada pirin olması və hazırda bərpa olunan Hacı Şahverdi və Hacı Abasalam hamamları bu ərazidə daha qədim insan məskənindən xəbər verir.
20-ci əsrin 1920-ci illərində kənd artıq Pirşağa kimi yazılıb. Kənd Bakı xanlığının, sonra isə Rusiya imperiyasının tərkibində olmuşdur. 20-ci əsrin əvvəllərində burada Pirşağı kənd icması, sonra isə Balaxanı-Sabunçı polis nəzarət şöbəsi yaradılmışdır.
O zaman burada yaşayanlar tatlar və azərbaycanlılar idi. Kəndin əhalisi əsasən kişilərdən ibarət idi.
19-cu əsrdə burada 130 yaşayış sahəsi və 598 sakin var idi. 20-ci əsrin əvvəllərində burada Azərbaycan və tat dili eşidildi, sonralar ancaq Azərbaycan dilində danışırdılar.
İki əsr əvvəl dənizə yaxın yerləşən bu kəndin evləri zaman keçdikcə əlverişsiz şəraiti - tez-tez qasırğalı küləkləri, sahildən qum sürüşməsini, dəniz səviyyəsinin vaxtaşırı qalxmasını, duzlu dənizin torpağa təsirini nəzərə alıb. və seyrək bitki örtüyü Pirşağı sakinlərini dənizdən bir neçə kilometr içəriyə köçməyə məcbur edirdi. PİRŞAĞININ TARİXİ VƏ BU GÜNÜ
Qədim dövrlərdə burada yaşayan insanlar heyvandarlıq, əkinçilik və balıqçılıqla məşğul olurdular. Əvvəllər kənddə buğda əkilirdi.
1980-ci illərin sonlarında yaxınlıqdakı su anbarlarından baş verən sel nəticəsində kəndə böyük ziyan dəyib, çoxlu mal-qara və toyuq tələf olub, bəzi yerlərdə evlərə və torpaq sahələrinə ziyan dəyib. Həmin illərdə zərər çəkmiş kənd sakinlərinə dövlət tərəfindən kompensasiya ödənilirdi.
Sovet dövründə Pirşağıda Ümumittifaq kurort statusuna malik Qızıl-Qum sanatoriyası fəaliyyət göstərirdi.
Sanatoriyada müxtəlif xəstəlikləri olan xəstələr həkimlərin göstərişi ilə yod-brom vannaları qəbul edib, fizioterapiya prosedurları həyata keçiriblər. Sağlam iqlim geniş sovet ölkəsinin müxtəlif yerlərindən istirahətə və müalicəyə gələn xəstələrə də faydalı təsir göstərirdi.
Havada oksigen çox olduğu üçün sovet dövründə burada təsərrüfat və tibbi ehtiyaclar üçün bu elementi istehsal edən zavod tikilib.
20-ci əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Pirşağıdakı Tataz-pir bərpa olundu.
Kəndin yerli sakinlərinin dediyinə görə, burada XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində müxtəlif dəri xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər üçün ziyafətdə bitki mənşəli dəmləmələrdən istifadə etməklə tibbi xidmət göstərilirdi.
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, eləcə də ötən əsrin 90-cı illərində Qarabağ hadisələri, ərazilərimizin erməni təcavüzkarları tərəfindən işğalı, 1992-ci ildə Xocalı şəhərində xalqımıza qarşı törədilmiş soyqırımı xatırladılması, bütün bunlar dövlət bu şəhərdən olan məcburi köçkünləri Qızıl-Qum sanatoriyasının ərazisində yerləşdirdi və keçmiş Lokomotiv pioner düşərgəsində əsasən Şuşa şəhərindən olan məcburi köçkünlər yerləşdirildi.
Sovet hakimiyyəti illərində Sumqayıt şəhərinin kimya sənayesi müəssisələrindən havanın çoxlu miqdarda çirklənməsi Abşeron yarımadasının yaxınlıqdakı kəndlərində ekoloji vəziyyətə birbaşa təsir göstərmişdir. Həmin illərdə Sumqayıt zavodlarından çıxan zərərli tullantıların havada cəmləşməsi Pirşağı kəndinin atmosferində az miqdarda olurdu. Hazırda Sumqayıtın ekoloji göstəriciləri ətraf mühitin monitorinqi laboratoriyaları tərəfindən aparılan işlər nəticəsində sanitar normaları aşmır. Bu gün kənddə yaşayanlar Sumqayıtın kimya zavodlarının atmosferə zərərli təsirinin olmadığını qeyd edirlər.
Sovet dövründə kənddə məktəblilər üçün çoxlu pioner düşərgələri fəaliyyət göstərirdi ki, burada uşaqlar yay tətilində tam istirahət edir, dərs ilinə sağlamlıq qazandırırdılar.
Ötən əsrin sonlarında, 60-80-ci illərdə Pirşağıda klub var idi, orada kənd sakinləri üçün filmlər nümayiş etdirilirdi. O vaxtlar cəmi bir iri ərzaq dükanı var idi, dövlətə məxsus 2-3 kiçik xırda-xırda mağazası və axşama yaxın saatlarda tez bağlanan geyim və təsərrütfat mağazası var idi. Qaranlıq çökdüyündən, küçələr zəif işıqlandırıldığı üçün kənddə həyat dayanırdı. Hər il yay aylarında son zamanlar Pirşağıda olarkən böyük dəyişikliklərin şahidi olurdum. 20-ci əsrin 90-cı illərinin əvvəllərindən bazar iqtisadiyyatının bərqərar olması və xüsusi mülkiyyətin artması ilə bazarlar və məişət əşyaları mağazaları şəbəkəsi genişlənmiş, məişət xidmətlərinin göstərilməsi və apteklərin sayı artmışdır.
Yay tətili və istirahət günlərində bakılılar vaxtlarını bağ evlərində keçirməyə, təbiətin yerli nemətlərindən, məsələn, Şanı üzümünün ləzzətli sortlarından və əncir ağacının sağlam meyvələrindən həzz almağa, dənizdə çimməyə və günəş vannası qəbul etməyə üstünlük verirlər, oksigen və yod buxarları ilə doymuş havada gəzintilər edərək klimatoterapiya qəbul edirdilər.
Görkəmli şairimiz Mikayıl Müşfiq “Yenə o bağ olaydı” şerini sevdiyi qıza Pirşağıda yazıbmış.
XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycan hökumətinin başçısı cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Pirşağı ilə Sumqayıt şəhərini birləşdirən, Xəzər dənizinin sahili ilə kəndlərindən yan keçən Horadiz, Fatmai, Novxanı yolu çəkilmişdir.
19 noyabr 2019-cu il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə dairəvi Sabunçı-Pirşağı dəmir yolunun yenidən qurulmasından sonra onun açılışı olub. Zabrat-1, Məmmədli, Zabrat-2 və Pirşağı stansiyalarında təmir işləri başa çatdıqdan sonra dəmir yolu xətti istifadəyə verilib.
Həmin illərdə Azərbaycan və Rusiyanın bir çox mükafatları laureate, Heydər Əliyev Fondunun Vitse-Prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə Pirşağı kəndində İdeya adlı çimərlik xalqın istifadəsinə verilib. Çimərlikdə istirahət edənlər üçün yaxşı şərait var. Burada müxtəlif xidmətlər təklif olunur. Çimərlikdə çalışan işçilər onun təmizliyini təmin edirlər.
Son illər Pirşağıda bərpa və təmir işləri aparılmış, evlərin dam örtükləri dəyişdirilmiş, yeni kanalizasiya kollektorları quraşdırılmış, kəndin işıq, qaz, su, internetlə təmin olunması üçün yeni kommunikasiyalar çəkilmişdir.
Pirşağının məşhur doğmaları Xoşbəxt Bağı oğlu Yusif-zadədir - azərbaycanlı neft geoloqu, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Ehtiyatları Agentliyinin birinci vitse-prezidenti, Azərbaycanın Əməkdar mühəndisi, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü. Pirşağı kənd 112 nömrəli tam orta məktəbə Azərbaycan akademiki Xoşbəxt Yusif-zadə adına layiq görülüb.
2015-ci ildə Bakıda 85 illik yubileyinə həsr olunmuş “Fədakarlıq” bədii-sənədli filminin nümayişi keçirilmişdir. Film Həyatımın İlləri və Mərhələləri kitabından götürülmüş həyat oçerkləri əsasında çəkilib.
Kərimov Abbas Əliyeviç — sovet alimi, mühəndis, artilleriya general-leytenantı, Uçuşların Sınaqları üzrə Dövlət Komissiyasının sədri, Sovet Kosmik Proqramının yaradıcısı.
Əliyev Hüseynbala Balalı oğlu — qırıcı təyyarəçi, iştirakçı, Böyük Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı.
Ağa-Əlizadə Qafqaz Müsəlmanlarının 8-ci Şeyxi və 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk Əl-İslam Şeyxidir.
İsmayılov Rüstəm Hacı-Əli oğlu – Azərbaycan SSR neft emalı sənayesi naziri - 1965–1967. Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının prezidenti – 1967-1970.
Kazımov Ağa-Hüseyn Ələkbər oğlu – Azərbaycanın ilk Xalq Səhiyyə Komissarı – 1920-1921.
İşğal olunmuş ərazilərin erməni təcavüzündən azad edilməsi uğrunda gedən 44 günlük müharibənin başa çatmasından 2 il sonra Abşeron və Bakıətrafı rayonlardan qaçqınların dövlət tərəfindən yaradılmış Zəngilan, Füzuli, Laçın, Xocalı, Şuşaya köçürülməsinə başlanılıb. yeni evlərdə yaşamaq, insanların torpaqla, işlə təmin olunması üçün hər cür şərait yaradılıb.
Pirşağın zonasında və Abşeronda dövlətin gələcək üçün prioritet istiqamətləri kurort komplekslərinin yaradılması, turizmin inkişafı, mehmanxana və restoranların tikintisi, bazarlar şəbəkəsinin genişləndirilməsi, yol infrastrukturunun yaxşılaşdırılması, çimərliklər, ərazilərin və istirahət zonalarının abadlaşdırılması.

2025

***
Аликишибеков Аяз Мустафа оглы

ИСТОРИЯ И СЕГОДНЯШНИЕ ДНИ ПИРШАГОВ

Поселок Пиршаги расположен в пригороде Баку на берегу Каспийского моря, являясь приморским климатическим курортом.
Исторически упоминается эта местность в середине ХIХ века как деревня Пиршагик, хотя наличие пира здесь и ныне реставрируемые бани Гаджи Шахверди и Гаджи Абасалама указывают на более древнее поселение людей в этой области.
В 1920 году ХХ века село писалось уже как Пиршага. Поселок входил в состав Бакинского ханства, а затем частью Российской Империи и Бакинского уезда. В начале ХХ века здесь было создано Пиршагинское сельское общество, а затем Балахано-Сабунчинское полицмейсторство.

Народ, живший здесь числился как азербайджанцы и как таты. В те времена здесь преобладало мужское население.
В ХIХ веке имелось 130 дворов, 598 жителей. В начале ХХ века здесь слышалась Азербайджанская и татская речь.
В последствии татская речь была вытеснена азербайджанской.
Два столетия назад расположенные близко к морю жилища этого поселка со временем учитывая неблагоприятные условия – это частые ураганные ветра, песчаные заносы с берега, периодические подъемы уровня моря, воздействие на почву соленого моря и скудная растительность вынудили жителей Пиршагов отдалиться от моря на несколько километров вглубь территории.
Жившие в древности здесь люди занимались животноводством, сельским хозяйством, рыбным промыслом. Раньше в поселке выращивали пшеницу.
Большой урон деревне нанесло наводнение в конце 80-х годов прошлого столетия с близлежащих водоемов, когда погибло много скота, домашних кур, местами были повреждены дома и участки. В те годы была выплачена компенсация государством, пострадавшим жителям села.
В советское время в Пиршагах функционировал санаторий Гызыл-Гум, имеющий статус Всесоюзной лечебницы.
В санатории пациенты с различными недугами принимали по показаниям врачей йодо-бромные ванны, физиотерапевтические процедуры. Оздоровительный климат также оказывал благотворное влияние на больных, прибывших на отдых и лечение с разных уголков большой страны Советов.
В связи с высоким содержанием кислорода в воздухе здесь в советское время был построен завод для выработки этого элемента, исходя из хозяйственных и медицинских нужд.
В начале 90-х годов ХХ века Татаз-пир в Пиршагах был реставрирован.
По словам коренных жителе поселка здесь в пире оказывались лечебные услуги для страдающих различными кожными заболеваниями, применяя при этом травяные сборы на рубеже ХIХ и начала ХХ веков.
После развала Советского союза, а также Карабахскими событиями в 90-е годы прошлого столетия, оккупацией армянскими агрессорами наших территорий, памятуя о геноциде совершенного против нашего народа в 1992 году в городе Ходжалы, все это вынудило наше государство поселить беженцев из этого города на территории санатория Гызыл-Гум, а в бывшем пионерлагере Локомотив разместились в основном беженцы из города Шуши.
Ввиду большого загрязнения воздуха предприятиями химической промышленности города Сумгаита в Советские годы, которое непосредственно оказывало действие на экологическую обстановку в близлежащих поселках Абшеронского полуострова. В те годы концентрация в воздухе вредных отходов с заводов Сумгаита присутствовало в небольшом количестве в атмосфере поселка Пиршаги. В настоящее время экологические показатели г.Сумгаита ввиду проводимой работы лабораторий по надзору за окружающей средой не выходят за пределы санитарных норм. Люди, живущие в поселке, отмечают сегодня отсутствие того вредного влияния на атмосферу с химических заводов Сумгаита.
В Советское время в поселке было много пионерских лагерей для школьников, где дети в летние месяцы каникул могли полноценно отдыхать, набираясь здоровья к учебному году.
В конце прошлого столетия в 60-80 годах в Пиршагах находился клуб, где демонстрировались фильмы для жителей села. В то время здесь функционировал единственный большой продуктовый магазин, имелись 2-3 небольших хозяйственных магазинов и магазинов одежды, принадлежащих государству, которые ближе к вечеру закрывались. В поселке с наступлением темноты жизнь как будто замирала, улицы плохо освещались. Бывая в Пиршагах в летние месяцы в последние годы я замечал болъшие перемеены в селе.
Начиная с начала 90-х годов ХХ века с установлением рыночной экономики и ростом частной собственности расширилась сеть маркетов, хозяйственных магазинов, увеличилось оказание бытовых услуг, количество аптек.
В летнюю пору отпусков и каникул бакинцы предпочитают проводить свое время на дачных участках, пользуясь здешними дарами природы, это вкусные сорта винограда шаны и полезные плоды инжирового дерева, также купание в море и принятие солнечных ванн, климатотерапия совершения прогулок на воздухе насыщенным кислородом и парами йода.
Талантливый Азербайджанский поэт Микаил Мушвиг своё известное стихотворение «Была бы вновъ эта дача» написал в Пиршагах посвятив его любимой девушке.
В начале ХХI века по указанию Главы Правительства Азербайджана Ильхама Алиева была проложена новая магистраль, связывающая поселок с городом Сумгаитом, проходящая по берегу Каспийского моря, минуя поселки Горадиз, Фатмаи, Новханы.
19 ноября 2019 года с участием Президента Азербайджанской Республики Ильхама Алиева после реконструкции кольцевой железной дороги. Сабунчи-Пиршаги состоялось её открытие. После проведенных ремонтных работ станции Забрат-1, Мамедли, Забрат-2 и Пиршаги железная дорога была пущена в эксплуатацию.
В те годы был организован пляж, Идея в Пиршагах по инициативе лауреата многих премий и наград Азербайджана и России вице-Президента Фонда Гейдара Алиева Лейлой Алиевой. На пляже созданы хорошие условия для отдыхающих. Здесь предлагаются различные сервисные услуги. Персонал работающих на пляже людей следит за его чистотой.
В последние годы в Пиршагах проводились реставрационные и ремонтные работы, менялись покрытия домов, проводилась установка новых канализационных коллекторов, прокладывались новые коммуникации по обеспечению села светом, газом, водой, интернетом.
Известные уроженцы Пиршагов – это Хошбахт Баги оглы Юсиф-заде – Азербайджанский геолог-нефтяник, первый вице-президент ГНАРК, Заслуженный инженер Азербайджана, Действительный член Академии наук Азербайджана. Полной средней школе № 112 поселка Пиршаги присвоено звание Академика Азербайджана Хошбахта Юсиф-заде.
В 2015 году в Баку состоялся показ художественно-документального фильма Самоотверженный, посвященное 85-летнему юбилею. Фильм основан из жизненных очерков, взятых из книги Годы и вехи моей жизни.
Керимов Аббас Алиевич – советский ученый инженер, генерал-лейтенант артиллерии, Председатель Государственной комиссии по летным испытаниям, основатель Советской Космической программы.
Алиев Гусейнбала Балали оглы – летчик-истребитель, участник, герой Великой Отечественной Войны.
Ага-Али-заде – 8-й шейх мусульман Кавказа и первый шейх Аль-Ислам Азербайджанской Демократической Республики 1918-1920 гг.
Исмайлов Рустам Гаджи-Али оглы – министр нефтеперерабатывающей промышленности Азербайджанской ССР - 1965–1967 гг. Президент Академии наук Азербайджанской Республики – 1967-1970 гг.
Кязимов Ага-Гусейн Алекпер оглы – первый нарком здравоохранения Азербайджана – 1920-1921 гг.
По прошествии 2-х лет со дня окончания 44-х дневной войны за освобождение оккупированных территорий от армянской агрессии началось переселение беженцев из пригородов Абшерона и Баку в Зангилан, Физули, Лачин, Ходжалы, Шушу, где были созданы государством все условия для проживания в новых домах и обеспечения людей земельными участками, работой.
В Пиршагинской зоне и на Абшероне у государства в приоритетных направлениях на будущее – это создание курортных комплексов, развитие туризма, постройки отелей, ресторанов, расширение сети маркетов, улучшение инфраструктуры дорог, пляжей, озеленение территорий и зон отдыха.

2025